ستون پنجم به گروهی گفته می‌شود که در درون یک کشور، یک جبهه جنگ، یک حزب یا یک سازمان خودرا در لباس دوست مخفی ساخته نقش خرابکاری و جاسوسی را از داخل برای دشمن ایفا می‌کنند.
اصطلاح ستون پنجم از نظر معنی و مفهوم مجازی همان جاسوسی است منتها با اين تفاوت که جاسوس به ضرر و زيان بيگانه کار می کند و نفع و مصلحت ملت و کشور خويش را ولو به قيمت جان از نظر دور نمی دارد در حالی که ستون پنجم به این معنا نیست بلکه افراد اين ستون، دانسته يا ندانسته به زيان و ضرر خودی و نفع بيگانگان کار می کنند.
تاریخچه: در جنگ های سه ساله اسپانيا (39 – 1936 ميلادی) هنگامی که ژنرال مولا يکی از سرکردگان سپاه ژنرال فرانکو با ارتش خود به سوی مادريد پايتخت اسپانيا پيش می رفت، برای کمونيست ها که بر شهر مسلط بودند پيغام فرستاد که: «من با چهار ستون سرباز و تجهيزات از شرق و غرب و شمال و جنوب به سوی مادريد پيش مي آيم ولی شما فقط روی اين چهار ستون حساب نکنيد بلکه ستون ديگری به نام «ستون پنجم» هم داريم که در مادريد و حتی در ميان جمع شما هستند که دانسته يا ندانسته برای ما فعاليت می کنند. شايد هم با ما موافق نباشند ولی چون با عقيده و نظريه شما صد در صد مخالف هستند لذا اعمالشان غير مستقيم به نفع ما تمام می شود. اگر از چهار ستون اعزامی واهمه نداريد از اين «ستون پنجم» بترسيد که در تمام امور و شئون شما نفوذ دارند و راه ورود چهار ستون را به داخل شهر هموار می کنند.»
همينطور هم شد و بالاخره ژنرال فرانکو با کمک همين ستون پنجم و خرابکاری آنها توانست پايتخت اسپانيا را که کابوس قحط غلا و گرسنگی بر آن سايه انداخته بود تصرف کند و سلطه و سيطره کمونيست ها و جمهوری خواهان را از سراسر خاک اسپانيا براندازد. از اين تاريخ است که دو کلمه ستون پنجم وارد اصطلاحات سياسی شد و به عاملان اجنبی و به طور کلی هر فرد و دسته ای اطلاق گرديد که اعمالی به زيان و ضرر خودی و سود بيگانه انجام دهند.
در همين جنگ بين المللی دوم اگر دقيقاً بررسی کنيم، ملاحظه مي شود که پيروزی های برق آساي اوليه دولت نازی آلمان هيتلری به آن شکل و صورتی که در تاريخ لشکرکشی های نظامی بی سابقه بوده بيشتر از رهگذر وجود ستون پنجم در کشورهای متخاصم و فعاليت ها و خرابکاری های آنان انجام پذيرفته است و گرنه عقل سليم و بطور کلي قاعده و ضابطه نظامي و لشکر کشي حکم نمی کند که کشوری هر قدر هم نيرومند باشد کشورهای مجاور را که اتفاقاً ضعيف هم نبودند و همه چيز داشتند يکی پس از ديگری در ظرف چند روز به تصرف درآورد.
اصطلاح ستون پنجم با وجود آنکه قدمتی ندارد معذالک به علت بسط و جامعيت معنی و مفهوم کلمه چنان به سرعت اشاعه و انتشار يافت که در حال حاضر هر جا پای جاسوسی و خيانت حتی در مجامع و خانواده ها به ميان آيد از آن برای افاده مقصود استفاده و استناد می کنند. کما اينکه تحولات و دگرگونی های سياسی ايران بعد از شهريور 1320 خورشيدی و خيانت هایی که از طريق مختلف نسبت به ايران و ايرانيان صورت گرفته موجب گرديده است که اين اصطلاح سياسی از اروپا به ايران بيايد و در موارد مقتضی به صورت ضرب المثل مورد استفاده و استناد قرار گيرد. ناگفته نماند که در سال 1360 شمسی کتابی تحت عنوان «ستون پنجم» به وسيله آقای کاظم اسماعيلی به فارسی ترجمه گرديده است که در اين کتاب از داستان ستون پنجم آلمان نازی در انگلستان بحث می کند. ستون پنجم مزبور حتی در انتيليجنس سرويس انگلستان هم نفوذ کرده بود.
در جنگ ایران و عراق و نیز در بحث هسته ای نیز سازمان مجاهدین خلق بصورت تشکیلاتی نقش ستون پنجم را ایفا کرد که دو مورد عمده آن عباتند از 1) دادن اطلاعات عملیات جنگی از پیش که به کشته شدن بسیاری از مدافعان ایرانی منجر شدو 2)دادن اطلاعات (درست و نادرست و مبالغه امیز) در مورد فعالیت های نهانی هسته ای جمهوری اسلامی که به گسترده تر و بین المللی شدن تحریم ها علیه ایران انجامید.
علاوه بر این در حال حاضر، سازمان، شخصیت های سیاسی یا معروف، گروه ها و سازمان های دیگری هم برای استفاده از کمک های مالی امریکا، اسراییل، عربستان، … با درخواست حمله نظامی به ایران، تبلیغات دروغین علیه وضعیت کشور و مردم ایران یا دادن اطلاعات و گزارش هایی(درست یا نادرست) نقش ستون پنجم را در ایران ایفا می کنند.
علاوه بر آن، برخی وابستگان نظام که پیش از این در جمهوری اسلامی مصدر کاری بوده یا مسوولیتی داشته و یا حتی آنان که هنوز هم از مسوولان (نظامی یا سیاسی) جمهوری اسلامی به شمار می روند بصورت دو جانبه عمل کرده و با دادن اطلاعات، خرابکاری عمدی (حادثه انفجار در فردو) و یا سخنرانی های مساله ساز (تهدید قدرت های بین المللی و منطقه ای یا ادعاهای خلاف واقع درمورد توانمندی نظامی جمهوری اسلامی) از هر دو سو بهره می گیرند! و در عمل نقش ستون پنجم را ایفا می کنند.
جمهوری ایــران 